Γνωρίζετε την δύση ; αφηγήσεις ενός ταξιδιώτη
Η ευρυμάθεια, το πρώτο βήμα προς την περιπέτεια : να βγεις απ΄ την τραχύτητα, από μια μάθηση άξεστη, να δεχτείς τη μαθητεία στους δρόμους της μνήμης και στ΄ άγνωστα ή ρηξικέλευθα περπατήματα της ανθρώπινης εμπειρίας. Η ετυμολογία, είναι μια προειδοποίηση ενάντια στην απαίτηση να απομειωθεί η σκέψη σε δεξαμενές πληροφοριών. Η ars dogmatica, η δογματική τέχνη δεν είναι της τάξης του Think Tank….
Η ιστορία του δικαίου στην Ευρώπη ήταν για μένα η πυξίδα του αρχάριου. Κατευθύνει προς την μονοθεϊστική πηγή, φέρνοντας στο φως την εξέλιξη που, μέσω δονήσεων επί μια χιλιετία και μισή, καταλήγει σ’ αυτό που είμαστε : τα προϊόντα μιας αλληλουχίας διασταυρωνόμενων γενεαλογιών που η προσωρινή τους απόληξη, κυριαρχούμενη από την τεχνική-επιστήμη-οικονομία, συνιστά το παρόν μας… αναμένοντας τη συνέχεια, δηλαδή το απρόβλεπτο.
Ο πυρήνας αυτής της εξέλιξης, είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ, κατ’ αναλογία με το « σταθερό σημείο» πριν ακριβώς την απογείωση ενός αεροπλάνου, η δοκιμαστική περίοδος που ονομάζουμε Μεσαίωνα, το χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δυο εποχές, ανάμεσα στην εκλιπούσα Αρχαιότητα και την Νεωτερικότητα, η πρωτοπορεία του παγκοσμιοποιημένου εκβιομηχανισμού.
Η δοκιμή συνίστατο σε μια πρώτη ευρωπαϊκή Επανάσταση (11ος αιώνας) : ξαναπαίρνοντας τον αυτοκρατορικό τίτλο, έκπτωτο στην δύση, του Υπέρτατου-Ποντίφηκα, η παπωσύνη αναλαμβάνει τότε να καλύψει το κενό της απουσίας νομικών κανόνων στην πρωταρχική χριστιανική Γραφή. Μια μαχητική ερμηνευτική ανασκάπτει το δίκαιο της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που έχει καταρρεύσει στο δυτικό μέρος, αλλά παραμένει ακμαία στην ανατολή, όπου εδρεύει ο ρωμαίος αυτοκράτορας του ελληνικού ορθόδοξου μέρους, στην Κωνσταντινούπολη.
Το αποτέλεσμα υψηλής στρατηγικής σημασίας είναι το εξής : ο ευρωπαιο-αμερικανικός πολιτισμός έχει για βάθρο οχι μόνο τον θεολογικό ογκόλιθο της Βίβλου, την εβραϊκή Γραφή επανερμηνευμένη από τον καθολικό και τον προτεσταντικό χριστιανισμό, αλλά και το ρωμαϊκό νομικό Μνημείο που συντέθηκε στην Ανατολή και απευθύνθηκε καθαυτό στους πληθυσμούς της δυτικής Ευρώπης από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουστινιανό 1ο .
Στις σημερινές αντιπαραθέσεις, έτσι όπως τις παρουσιάζουν στην Δύση τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή τις διαχειρίζονται οι πολιτικές αρχές, και στη Γαλλία μ’ ένα πλεόνασμα αλαζονείας οφειλόμενο σε μια τάξη διανοουμένων αδιαπέραστων από την αμηχανία, υπάρχει άραγε χώρος για την «παράμετρο» η οποία, βγάζοντας από την σκιά ένα γενεαλογικό πεπρωμένο θ΄αναγνώριζε τον Ιουστινιανό ως μορφή κοινού Προγόνου τόσο της ευρωπαϊκής δύσης όσο και της βαλκανικής και ρωσικής ανατολής; Όχι, είναι μεγάλη η απαίτηση απέναντι στην θέληση να αγνοείς.
Κυρίαρχος κάθε εφεύρεσης, η τύχη μού ήταν οδηγός μέσα σ’ αυτό το γνωστικό πεδίο – την μεσαιωνική ιστορία των θρησκευτικών και νομικών συναρθρώσεων της Δύσης – περιθωριοποιημένο ως απειλή του να μάθεις πολλά για την καταγωγή της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Να μάθεις τι; Πριν απ’ όλα πως κανείς δεν ονειρεύεται ούτε σκέφτεται στην θέση κάποιου άλλου, και πως αυτή η παρατήρηση ισχύει και στην κλίμακα των κοινωνιών. Τελικά, η αξίωση για μια θρησκευτική, κοινωνική, πολιτική κλωνοποίηση, για μια οποιαδήποτε διάλυση μέσα σ’ ένα πλανητικό μάγμα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, στα αντιμετρήματα της βίας.
Τι έμαθα εγώ ο ίδιος, άξιο να γίνει αντικείμενο μιας μεταβίβασης; Αν η ιστορία του δικαίου παραμένει ένα διαβατήριο για να εκπατριστείς προς τις γραφές χωρίς σύνορα, είναι γιατί αυτό το πεδίο γνώσης, μοναστικού τύπου, με δίδαξε την αναμονή. Να περιμένω πάντα να πάω πιο μακριά, εκεί όπου θα συναντούσα το μυστήριο του Ξένου. Επιπλέον, αφού πέρασε ο καιρός των εντρυφήσεων στην λατινική γλώσσα, ξαναδουλεμένη ή βασανισμένη από τους αντιγραφείς της Σχολαστικής επιστήμης, έμαθα ότι διαμένω πάνω στα στρώματα των λόγων που υποβαστάζουν την σύγχρονη κατοικία μας και πως ο μόχθος μου δεν ήταν τίποτε άλλο από μια βυθομέτρηση της επιφάνειας που καλύπτει την άβυσσο ενός πρωτογονισμού απόβλητου από τη δυτική συνείδηση.
Έχοντας τα σκονισμένα πέλματα των Νορμανδών προγόνων και νιώθοντας βαθιά πως το νομικό Μέγα Σχόλιο, ακόμη κι εμπλουτισμένο από μέρους μου με οικονομία και φιλοσοφία δεν ήταν τίποτε άλλο από μια προπαίδεια, άφησα τον εαυτό μου να οδηγηθεί προς την Αφρική αναταραγμένη από τις πολιτικές λαίλαπες του ψυχρού πολέμου, αλλά φιλικά προσδεχόμενη τόσο τα ιδιωτικά Γραφεία πραγματογνωμοσύνης όσο και τους διεθνείς Οργανισμούς… Μακριά από την τύρβη έμενε ζωντανό το αμνημόνευτο, με τους σοφούς ομίλους του, τα καλοφυλαγμένα μυστικά του, την ανόθευτη διδασκαλία του. Εκεί, συνάντησα επιτέλους το αντικείμενο της αναμονής μου : το Ξένο, το αληθινό. Από ένστικτο, ετούτη εδώ η Αφρική με αναγνώρισε σαν δικό της.
Η ανάγνωση του Μαλαρμέ (Mallarmé) με έκανε να καταλάβω την σπουδαιότητα των « καιρών της επώασης» που είναι απαραίτητοι για την σκέψη που ψάχνεται· οι νέγροι Δάσκαλοι με δίδαξαν την παραίτηση από την τερατώδη επιχείρηση να γνωρίσω κάποτε την τελευταία λέξη… Και άρχισα να κατανοώ πως το ανθρώπινο ον αντιλαλεί πριν να λογικευτεί· αντιλαλεί τα λόγια μιας παράδοσης και, αν η στοιχειώδης παιδεία το εκπολιτίσει, λογικεύεται για λογαριασμό του, γίνεται « ο άνθρωπος» όπως τον περιγράφουν οι αρχαίοι Έλληνες.
Στην Αφρική αναγνώρισα, εκ του φυσικού, καθώς αργότερα και στην Ιαπωνία, την πρωταρχική πεποίθηση της συνομιλητικότητας του ανθρώπου με το σύμπαν, που επιβεβαιώνει την ενόραση των μονοθεϊσμών, οικείων στην Ευρώπη, θεμελιωμένων επάνω στην απόλυτη κυριαρχία του λόγου. Ενόραση από την οποία δεν παρεκκλίνουν ούτε τα επιτεύγματα της επιστημονικής Έρευνας που εξερευνά κάτω από το προσηλωμένο βλέμμα μας το ελάχιστο και το άπειρο του Κόσμου.
Έτσι, γύρισα σπίτι σίγουρος για το συμπέρασμα μου: το να συλλάβεις τ΄αρχιτεκτονήματα του λόγου εκπονημένα από την ανθρωπότητα για να επιβιώνει και ν΄αναπαράγεται σημαίνει να μελετάς την Κοινωνία σαν ένα Κείμενο. Ανεπαίσθητα, καταγινόμενος με την μελέτη των θεμελίων της Δύσης, που υπόκειται κι αυτή η ίδια στην ανάγκη να κρατήσει όρθιο το πολιτισμικό της κτίσμα εδράζοντας το νομικό σύστημα στο μυθικό-θρησκευτικό βάθρο που στηρίζει το σύνολο, δηλαδή στο ηφαιστειακό υπόγειο του Λογικού που ονομάζουμε θεμέλιο, ανέσυρα τον πέπλο του μυστηρίου.
Τρείς ουσιαστικές συνιστώσες κάνουν ιδιαίτερες τις συναρθρώσεις μας : 1ο ) ο κατά περιόδους κλονισμός του βάθρου που βαστάζει το κτίσμα· 2ο ) η άποψη σύμφωνα με την οποία το νομικό υλικό ανήκει στην καθαρή τεχνική· 3ο ) το άκρως επισφαλές ενός τρίτου όρου, δηλαδή της λειτουργίας που στερεώνει το συναρμολόγημα.
Γιατί αυτή η πολυπλοκότητα; Γιατί οι διαδοχικές μάσκες της νομιμότητας; Κατά τι, ο όρος μας religion (= θρησκεία), τόσο πολύ τετριμμένος από την εποχή των Ρωμαίων και που σήμερα βρίσκεται σε όλα τα στόματα, μαρτυρεί αυτήν την γραμμή εξέλιξης; Τέλος, αν ένα θεωρητικό βήμα επιβάλλεται, τι θα πει τριαδική δομή, μια αφαίρεση;
Ν΄αποτολμήσουν αυτά τα ερωτήματα θα είναι ο κλήρος για τα πνεύματα με αντοχή, ικανά να ξεπεράσουν τα ιστοριογραφικά μας γκέτο.
Μετάφραση : Αλεξάνδρα Παπαγεωργίου-Legendre